آواها و نغمه ها در فرهنگ و ادب بلوچ- قسمت سوم

نویسنده،تهیه و منبع : سایت جاسک نگر (نیما نعیمی)

  بلوچ همواره در بندِ جور و ستم طبیعت نامهربان و سنت های انعطاف ناپذیر و سرنوشتی مبهم به زندگی اش ادامه داده است.طبیعت ناسازگار برای او ارمغانی به جُزء طوفان های مهیب،شن بادهای زرد تلخ و خشکسالی های پی در پی نداشت و بلوچ همواره نبردی سخت و هر روزه را برای معاشی ناچیز ادامه داده است.          

در زندگی بلوچ همزمان گونه ای دیگر از پیکار وجود دارد که بر فراز زندگی اش همچون سایه ایی سنگین و ناشناخته حضوری همیشگی  و ناگزیر دارد .مجموعه ای از ارواح آزار گر و موجوداتی نامرعی و مبهم که با قدر ت و توانایی های فرا بشری که سبب ساز بیماری های مرموز و ناشناخته می گردد.در فرهنگ بلوچ مُسَبَبِ این بیماری ها بادها ،زارها ،جن ها و دیوها هستند.و هر کدام ویژگی هایی خاص دارند. شناسایی و معالجه هر یک از این بیماری ها و یافتن معالجه ی متناسب با آن بر عهده زنان و مردانی است که مامای زار یا بابای زار معروف هستند.مداوای بیمار مبتلا به عارضه باد گرفتگی یا زار زَدِگی تنها از طریق برپا کردن مراسم ((زار)) امکان پذیر است.و اداره کردن این مراسم به عهده زاربابا یا زارماما است.در این مراسم اوّل قرآن و اوراد مذهبی می خوانند و معجونی خوشبو می سوزانند.و بعد خلیفه یا زاربابا با بیمار صحبت می کند و احوال او را می پرسد.نقش موسیقی در مداوای بیمار در مراسم زار بیمار،بسیار مهم و کلیدی است.نوع و کیفیت موسیقی چگونگی طول و زمان اجرا و محتوای اشعار به وسیله ی زاربابا یا خلیفه که اغلب نوازنده یا خواننده اصلی گروه است تعیین می شود.هیجان بیش از حد حاصل از حضور در این مراسم ،تدریجاً بیمار را به انجام حرکات خارقالعاده ایی وا می دارد ،تا جایی که دیگر خودر را از هر قید و بندی رها شده،یافته و با فراموشی کامل دردهای جسمی و روحی، خود را نیز در فضای روحانی مجلس از یاد می برد.    

امروزه دیگر نقش باد و زار و جن و پری در ایجاد بیماری ها کمرنگ و خرافاتی به نظر می آید.اما علم روانشناسی و روانکاوی،موسیقی را بیش از پیش در تسکین و معالجه بیماری ها مؤثر می داند.        

دریای عمان ،بلوچستان را به کشورهای حوزه خلیج فارس مرتبط می کند.در موسیقی بلوچی ترانه های بسیاری را می توان یافت که به ستایش نعمت ها و خوبی هایی که این دریا به ساکنانش اهدا کرده می پردازد.اما در کنار آن نغمه های غم انگیز فراوانی نیز وجود دارد که در سوگ عزیزانی سروده شده که برای کسب روزی حلال به امواج دریا پناه برده و هرگز بازنگشته اند.                                              

نزاح تاریخی و بی حاصل چاکر و گهرام دو تن از جوانترین و قدرتمندترین رهبران قبیله ای بلوچستان ،خلق یکی از مهم ترین داستان های حماسی بلوچ ها را در پی داشته است. از لالایی های لطیف برای کودکان تا نغمه های حزن آور زهیری برای دلتنگی ها و رنج هایشان،زنان بلوچ تنها در حریم امن خانه هایشان می خوانند تا هیچ نامحرمی صدایشان را نشنوند.                    

در پایان به نظر می رسد نوای شادی آفرین موسیقی بلوچی به سمت فراموشی سوق داده می شود.

Copy right 2015-Jask negar.NMZGroup

تمامی حقوق برای سایت جاسک نگر محفوظ می باشد.و هر گونه کپی برداری در سایت ها ، کتاب ها ،مقالات و غیره پیگرد قانونی دارد.

آواها و نغمه ها در فرهنگ و ادب بلوچ- قسمت دوم

نگارش،تهیه و منبع : سایت جاسک نگر (نیما نعیمی)

  با توجه به شرایط اقلیمی بلوچستان به دو منطقه اصلی تقسیم شده است.مناطق کوهستانی شمالی که به سرحَد معروف است و مناطق تپّه ای و ساحلی جنوب بلوچستان که مکران نام دارد.و بنادر مهمی از جمله چابهار ،جاسک در آن قرار گرفته است.در سرحد کشاورزی و دامداری و در مکران ماهیگیری و حمل و نقل دریایی  رواج دارد.این تقسیم بندی جغرافیایی و دگرگونی مناسبات اجتماعی و اقتصادی ناشی از آن باعث ایجاد تفاوت هی فرهنگی شده است .از تفاوت در زبان و گویش های مختلف گرفته تا تفاوت در موسیقی.            

  در بلوچستان دو سبک مشخص موسیقی وجود دارد؛موسیقی سرحدی و موسیقی مکرانی.موسیقی مردم سرحد که به دلایل متعدد از اصالت و سادگی بیشتری برخوردار است معمولاً در مراسم سنتی و جشن و سُرور اجرا می شود.در حالی که موسیقی مکرانی که در محتوا و فُرم عمیق تر و متنوع تر از موسیقی سرحدی است.و به سبک های مختلفی از قبیل حماسی،روایتی ،درمانی ،عرفانی و بَزمی تقسیم می شود.                 

 اَکثر نوازندگان بلوچ متعلق به یک یا دو قبیله مشخص هستند و با وجود نقش عظیمی که در فرهنگ و هنر بلوچستان داشتند در مناسبات طبقاتی این قوم در رده های پایین جامعه جای دارند.با این حال تعداد کمی از نوازندگان چیره دست بویژه حماسه خوانان توانای بلوچ محبوبیت ویژه ای در میان مردم به دست می آورند و پهلوان لقب می گیرند.  نام بلوچ در تاریخ همواره با داستان هایی از هجوم بیگانگان ،جنگ و ستیزهای داخلی و صد البته حماسه های قهرمانانه و مقاومت های دلیرانه ی این قوم همراه بوده است.به دلیل فقدان تاریخی مکتوب و مُستند ، این نوازندگان و حماسه خوانان بلوچ بوده اند که شرح و توصیف رویدادهای تاریخی و اجتماعی را در قالب شعر و موسیقی حماسی از نسلی به نسل دیگر منتقل کرده اند.

 روایت موسیقایی سَرگذشت هَمَّل فَرزند جَیهَند یکی از شاهکارهای حماسی بلوچ است که در گنجینه فرهنگی و هنری این قوم جایگاهی ویژه دارند .پانصد سال پیش هَمَّل جوان شجاعی بود اهل مکران که به  تنهایی و با چند قایق کوچک و همکاری تعدادی ماهیگیر به جنگ متجاوزان پرتغالی می رود. پرتغالی ها از او شکست می خورند .اما سرانجام او در دریا به دام طوفان و پرتغالی ها می افتد؛و جانش را در راه وطن فدا می کند.                                                                                                                

  بر خلاف تصور نادرستی که بلوچ ها را خشن و انعطاف ناپذیر می دانند .لطافت طبع،اعتقاد و احترام عمیق به عشق و مهر ورزی از جمله ویژگی های بارز این قوم محسوب می شود.شعر و ادبیات بلوچ پر از از حکایت های نقض عاشقانه است که در آن عشق آسمانی و زمینی هر دو از ارزش و اعتبار فراوانی برخوردارند.مردم بلوچ این حکایات و تجربه های عاشقانه را نیز مانند موضوعات فرهنگی و تاریخی بیشتر با زبان موسیقی به آیندگان منتقل می سازند.        

داستان شَی مُرید و هانی یکی از حماسه های عشقی معروف مردم بلوچستان است .گرچه بخش اعظم داستان،شرح ماجرای عشق این دو دلداده است .ولی بسیاری از مناسبات فرهنگی ،سیاسی و اجتماعی بلوچستان بطور موازی برای خواننده و شنوننده به روشنی آشکار می گردد.   

Copy right 2015-Jask negar.NMZGroup

تمامی حقوق برای سایت جاسک نگر محفوظ می باشد.و هر گونه کپی برداری در سایت ها ، کتاب ها ،مقالات و غیره پیگرد قانونی دارد.

 آواها و نغمه ها در فرهنگ و ادب بلوچ- قسمت اول

نگارش،تهیه و منبع : سایت جاسک نگر (نیما نعیمی)

آن گاه که پروردگار به خلق جهان همّت گماشت،بلوچستان را از پس مانده های آن آفرید.چه این ضرب المثل کهن بلوچی را صحت و اعتباری باشد ،چه نه! این سرزمین خشک پهناور، بلوچستان نام دارد و مردم دلیر و وطن دوستش بلوچ خوانده می شوند.   

شناخت این مردم بیش از هر روش دیگری از طریق آشنایی با شعر و هنر دیرینه موسیقی شان امکان پذیر است. مجاورت بلوچستان با خلیج فارس و دریای عمان این منطقه را از اهمیت ویژه ای برخوردار می سازد.بلوچستان سرزمین تضادها و تناقض هاست ،با کوه هایی بلند و دشت هایی پهناور و عقیم که فرسنگ ها در دل کویر پیش رفته اند.گاهی هم اگر باران یاری کند زمین های حاصلخیز و سبز دیده می شود.شاید وجود همین تنوع و تفاوت های چشمگیر است که به این سرزمین زیبایی ویژه می بخشد.و نقشی مهم در خلق سبک های متنوع موسیقی و نغمه های کم نظیر این سرزمین ایفا می کند.آنچه انسان را به شگفتی وا می دارد این است که چگونه در جایی که وجود شن بادها ،طوفان های مهیب و خشکسالی های پی در پی آن را به سرزمینی خشن و متخاصم مبدل ساخته،می شود زیباترین ترانه ها و نغمه های موسیقی جهان را شناخت.اگر چه نام بلوچ و بلوچستان در ادبیات و اسناد تاریخی کهن به چشم می خورد اما به تأیید پاره ای از مورخان تنها در قرن هجدهم میلادی بود که مردم بلوچ به نوعی هویت واقعی ملّی دست یافتند.                                                                          

 اگر چه همه ی آن ها با کوچی اجباری به این منطقه رانده شده بودند.امّا به تدریج در اینجا ماندگار شدند و شعر و موسیقی شان رنگ خُلق و خوی طبیعت این ناحیه را گرفت.بنابراین با وجود آنکه صحبت کردن به زبانی واحد عامل اصلی وحدت ملی بوده اما موسیقی و شعر نقش عمده در ترویج فرهنگ و هنر مردم بلوچ داشته است.بنابراین با وجود آنکه صحبت کردن به زبانی واحد عامل اصلی وحدت ملّی بوده اما موسیقی و شعر نقش عمده در ترویج فرهنگ و هنر مردم بلوچ داشته است.      در بلوچستان به علت فقدان تاریخی مکتوب،شعرا و موسیقی دانان بلوچ به آفرینش ترانه های حماسی و موسیقی روایتی پرداخته اند.به این طریق آداب و رسوم رویدادهای مهم تاریخی و سیاسی و ماجراهای عشقی  و بسیاری دیگر از مسائل اجتماعی دیگر توسط خوانندگان و نوازندگان بلوچ سینه به سینه روایت شده است.  

موسیقی بلوچ بر خلاف موسیقی بسیاری از اقوام دیگر منحصر به اجرا در مراسمی خاص و از پیش تعیین شده نیست ،بلکه فرد را از هنگام تولد تا مرگ همراهی می کند.           

 قیچک یا سُرؤد کامل ترین و تواناترین ساز موسیقی بلوچ است .وسعت صوتی و امکانات گسترده ی نواختن آن،این ساز را از محبوبیت فراوانی در میان نوازندگان بلوچ برخوردار نموده است.قیچک یا سُرؤد دارای سه سیم فلزی و یک سیم هم خوان از جنس روده است که اغلب مانند ویولُن کوک می شود.سُرؤد نوازان ماهر ،محبوبیت و احترام خاصی در میان مردم بلوچ دارند. بِنجو ،سازی است که در گذشته به طور گسترده از آن استفاده می شد.برای مدت زیادی از حوزه ی موسیقی بلوچی ناپدید بود .اما در سال های اخیر این ساز دوباره بازگشتی مؤثر و گسترده داشته است.و نوازندگان بلوچ با بهینه سازی و کشف تکنیک های نوازندگی، بار دیگر اقدام به استفاده و رواج آن در موسیقی بلوچی کرده اند.               

دونِلی ،ساز بادی کمیابی است که نواختن آن بسیار دشوار است و تنها عده محدودی از نوازندگان بلوچ آن را می نوازند.نِل یا نَی سمت راست با هفت سوراخ ،نغمه ی اصلی را می نوازد و نِل سمت چپ با هشت سوراخ ، برای اجرای نُت پایه و به صورت واخ وان استفاده می شود.استاد محمد اِسپَندار  یکی از ماهر ترین و با تجربه ترین نوازندگان دونِلی در استان سیستان و بلوچستان برای بسیاری از علاقه مندان موسیقی در ایران شناخته شده است.

Copy right 2015-Jask negar.NMZGroup

تمامی حقوق برای سایت جاسک نگر محفوظ می باشد.و هر گونه کپی برداری در سایت ها ، کتاب ها ،مقالات و غیره پیگرد قانونی دارد.